مجوز بدون ظابطه بومگردی عشایر و معظلات در اینده ،میز ملی گردشگری عشایر
عدم استانداردهای بوم گردی عشایر (بوم زیستهای عشایر) و ضرورت جلوگیری از تجاریسازی شتابزده گردشگر عشایر
تحلیل جامع میز ملی گردشگری عشایر از شتابزدگی توسعه گردشگری عشایر ،مجور بومگردی عشایر ، و تبعات آن
ایران یکی از معدود کشورهایی است که سبک زندگی کوچنشینی هنوز بخش قابل توجهی از فرهنگ و اقتصاد محلی را تشکیل میدهد. این میراث فرهنگی-زیستبومی در معرض مخاطرات جدیدی است که ناشی از توسعهٔ گردشگری بدون ضابطه، نمایشهای ساختگی و صدور مجوزهای نامناسب است. هدف این متن ارائهٔ تصویری جامع از چالشها، هشدارها و راهکارهای تخصصی برای مدیریت پایدار گردشگری عشایری است.
۱. جایگاه گردشگری عشایر در ساختار فرهنگی ایران
جامعهٔ عشایری ایران حامل مجموعهای منحصر بهفرد از میراث ملموس و ناملموس است: معماری سیاهچادر، صنایع دستی مانند جاجیم و گلیم، آیینها و موسیقی محلی، مهارتهای دامداری، دانش بومی مدیریت مراتع و مسیرهای تاریخی کوچ. این مجموعه فراتر از «جاذبهٔ توریستی» است و یک زیستجهان کامل محسوب میشود؛ لذا هرگونه مداخله باید با حساسیت فرهنگی و زیستمحیطی انجام شود.
۲. چالشهای اصلی گردشگری عشایر
۲-۱. تجاریسازی شتابزده و غیراصولی
ظهور «عشایرنماها»، ایجاد چادرهای نمایشی و تبدیل چادر به اقامتگاه یا کافه بدون رعایت اصالت، باعث شده تصویر نادرستی از زندگی عشایری به بازدیدکننده منتقل شود. تجربهٔ جهانی و ملی نشان میدهد که تجاریسازی بیضابطه نهتنها منفعت بلندمدت ایجاد نمیکند، بلکه منجر به فرسایش هویت فرهنگی و کاهش اعتبار مقصد میشود.
۲-۲. فقدان استانداردهای مشخص برای بومزیستهای عشایر
تعریف اقامتگاه عشایری و تعیین شاخصهای مناسب برای آن، هنوز به شکل دقیق انجام نشده است. بدون استانداردهای فرهنگی، اقلیمی و معماری، بسیاری از اقدامات صرفاً ظاهرسازی خواهند بود. استانداردها باید نهتنها حفظ اصالت را تضمین کنند، بلکه سازگاری با ظرفیت طبیعی منطقه را نیز ملاک قرار دهند.
۲-۳. مشکلات زیستمحیطی
فشارهای ناشی از گردشگری غیرمسئول در نواحی عشایری میتواند باعث تخریب مراتع، کاهش تأمین آب، افزایش پسماند و آسیب به مسیرهای کوچ شود. در شرایط خشکسالی و تغییرات اقلیمی، این آسیبها جبرانناپذیرتر خواهند بود.
۲-۴. نبود نظام آموزشی تخصصی
بسیاری از خسارتها ناشی از فقدان آموزشهای پایهای برای میزبانان، راهنمایان محلی، مدیران رویداد و متولیان صدور مجوز است. مباحثی مانند گردشگری سبز، مدیریت پسماند، تعامل فرهنگی و بازاریابی بومی باید در قالب دورههای تخصصی به جامعه محلی و دستاندرکاران آموزش داده شود.
۳. هشدارهای میز ملی گردشگری عشایر
دبیر میز ملی گردشگری عشایر خسروانی بارها نسبت به روندهای نادرست در سازماندهی نمایشگاهها، صدور مجوز بومگردی و فعالیت افراد غیرمتخصص هشدار داده است. این هشدارها مبتنی بر ده سال مطالعات میدانی، پژوهش و تجربهٔ اجرایی است.
نمایشگاههای غیراصل و فاقد مستندات علمی
صدور مجوزهای بیضابطه بدون ارزیابی محیطی و فرهنگی
فعالیت عشایرنما و بازنمایی تحریفشده
بیتوجهی به ظرفیت تحمل زیستمحیطی
فقدان هماهنگی میان دستگاههای مسئول
۴. ضرورت استانداردسازی بومزیست عشایر
استانداردسازی به معنای همگنسازی نیست، بلکه محافظت از اصالت است. استانداردها باید در چهار محور اصلی تدوین شوند: فرهنگی، اکولوژیک، معماری/فضاسازی و گردشگری پایدار.
۴-۱. استاندارد فرهنگی
حفظ و احترام به لباس، موسیقی و آیینها
مشارکت مستقیم جامعهٔ میزبان در تصمیمگیری
ممنوعیت بازآفرینی یا نمایشهای تحریفشده
۴-۲. استاندارد اکولوژیک
محاسبه و اعمال ظرفیت تحمل (Carrying Capacity)
مدیریت مصرف آب و برنامههای حفاظتی مرتع
سامانه مدیریت پسماند و ممنوعیت پلاستیکهای یکبارمصرف
۴-۳. استاندارد معماری و فضاسازی
استفاده از سیاهچادرهای اصیل و مصالح سنتی
چیدمان مطابق با آداب محلی و ستونبندی منطقی
افزودن امکانات رفاهی حداقلی بدون تغییر اصالت
۴-۴. استاندارد گردشگری پایدار
منافع اقتصادی مستقیم برای زنان و خانوادههای عشایری
ممنوعیت ورود واسطههای سودجو
الزام حضور راهنمای بومی آموزشدیده
۵. نقش گردشگری عشایر در اشتغال و جلوگیری از مهاجرت
گردشگری تجربهمحور میتواند درآمد مکملی برای خانوادههای عشایری فراهم سازد؛ بهویژه اگر مبتنی بر بازاریابی صنایع دستی، آموزش مهارتهای مدیریتی به زنان، و فروش مستقیم محصولات بومی باشد. در مناطق خشکسالیزده، این درآمد جایگزینی برای کشاورزی یا دامداری کمبازده فراهم میآورد و از مهاجرت نیروی جوان جلوگیری میکند.
۶. ضرورت ایجاد پلتفرم ملی هماهنگی
بدون چارچوب واحد ملی، اجرا و پایش سیاستها دشوار است. این پلتفرم باید شامل نظام مجوزدهی، مرکز آموزشی تخصصی، بانک دادهٔ عشایری، سازوکار نظارت استانی و تقویم رویدادهای ملی باشد.
۷. نقش نمایشگاهها و رویدادها
نمایشگاه واقعی عشایری علمی، پژوهشمحور و اصیل است؛ باید صنایع دستی را معرفی کند، مستندسازی داشته باشد و کارگاههای آموزشی و روایتگری بومی را به نمایش بگذارد. نمایشگاههای صرفاً تجاری یا غیرمستند به تضعیف اصالت منجر میشوند. امروزه آفت سبک زندگی عشایر هستند توسط افراد سودجو که فرهنگ عشایر را در اب و دوغ می دانند .
۸. راهکارهای عملیاتی (پیشنهادهای میز ملی)
برای پیشگیری از بحران و ایجاد توسعهٔ پایدار، پیشنهادهای اصلی عبارتاند از:
تدوین استاندارد ملی گردشگری عشایر — سندی فنی با شاخصهای فرهنگی، زیستمحیطی و اجرایی.
نظام سهمرحلهای صدور مجوز — ارزیابی محیطی، ارزیابی فرهنگی و ارزیابی پذیرش محلی.
مرکز آموزش تخصصی — دورههای گردشگری سبز، مدیریت پسماند، راهنمایی بومی، بازاریابی صنایع دستی.
کمیتهٔ نظارت بینبخشی — نمایندگان میراث، امور عشایر، میز ملی گردشگری عشایر ،محیطزیست و استانداریها.
سامانه رتبهبندی اقامتگاهها — اعطای نشان «اصالت عشایری» و ممیزی سالانه.
پروتکلهای نمایشگاهی — استانداردسازی محتوای نمایشگاهها و حضور کارشناس اصالتسنج.
برنامههای حمایتی اقتصادی — تسهیلات مالی، بازارسازی و صادرات صنایع دستی.
مکانیزم گزارشدهی و شکایت — برای گزارش موارد «عشایرنما» و تخلفات فرهنگی.
۹. نقش نهادهای حاکمیتی و وظایف پیشنهادی
هماهنگی مؤثر بین نهادها ضروری است:
مجلس: تصویب چارچوب قانونی و نظارت بر اجرای برنامههای مندرج در برنامهٔ هفتم توسعه.
وزارت میراثفرهنگی: تهیه استانداردها، ممیزی نمایشگاه و تأیید نشانهٔ اصالت.
سازمان امور عشایر: مشارکت جامعهٔ میزبان در تصمیمگیری و نظارت محلی.
سازمان محیطزیست: ارزیابی اثرات زیستمحیطی و تعیین ظرفیت مناطق.
استانداریها: اجرای سیاستها در سطح استان، آموزش محلی و مدیریت رویدادها.
میز ملی گردشگری عشایر: مرجع تخصصی گردآوری دانش، آموزش و ارزیابی اصالت.
۱۰. پیامدهای عدم اقدام
اگر امروز اقدام نکنیم، فردا شاهد خواهیم بود:
فرسایش هویت فرهنگی و از دست رفتن آیینها
تخریب زیستمحیطی مراتع و منابع آب
ایجاد درآمدهای کوتاهمدت و ناپایدار با اثرات منفی بلندمدت
افزایش نابرابری و ورود واسطهها
کاهش جذابیت مقصد و کاهش گردشگر در بلندمدت
11.نقش سازمانها و مسولان در جلوگیری از فاجعه مجوز بدون ظابطه بومگردی عشایر
اهمیت این موضوع بسیار مهم هست ، گردشگری تجربه محور و بومی در دنیا به عنوان کمک اقتصادی و قوانین سختگیرانه در دادن مجوز همراه هست ، ولی بلای که در بومگردی روستایی در بعضی مکان ها بسر منطقه و روستا آمد حال در بحث عشایر شاهد آن هستیم، نمیتوان هر سیاه چادر به ظن عشایر را مجوز داد ، آیا با کدامین قوانین گردشگری پایدار ، گردشگری سبز و کدام استانداد فنی و علمی پایش و نظارت وجود دارد .
۱۱. نتیجهگیری: پیشنهادی برای آینده
گردشگری عشایر میتواند به یک برند ملی و قابلیتی بینالمللی تبدیل شود، اما شرط آن استاندارد، آموزش، مشارکت جامعهٔ میزبان و نظارت مستمر است. میز ملی گردشگری عشایر هشدار میدهد: «به جان این زندگی بکر با عنوان اشتغال نیفتیم.» باید توسعه را بهصورت هوشمندانه، مبتنی بر دانش و با اولویت حفظ اصالت و منافع جامعهٔ محلی دنبال کنیم.
پیشنهاد عملی فوری: برپایی «هماندیشی ملی» با محوریت وزارت میراثفرهنگی، سازمان امور عشایر، سازمان محیطزیست، نمایندگان مجلس و میز ملی برای تدوین «چارچوب ملی استاندارد گردشگری عشایر» و راهاندازی پایلوت استان فارس.
تذکر نهایی: صدور مجوز بدون آموزش و ارزیابی و نمایشگاههای غیرمستند، میتواند ظرف چندسال آینده به معضلاتی اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی منجر شود. اقدامات ما باید پیشگیرانه، علمی و جامعهمحور باشد.
تهیهشده توسط: میز ملی گردشگری عشایر
، با دبیرخانه میز ملی تماس بگیرید.09174259074
مجوز بومگردی عشایر، میز ملی گردشگری عشایر ، وزیر میراث فرهنگی، مشکلات گردشگری عشایر ، توسعه گردشگری عشایر ، تور عشایر ، اسماعیل خسروانی، محیط زیست، فرهنگ عشایر، عشایر ایران
