مقرنس
معماری اصیل ایرانی به دلیل زیبایی و ظرافت منحصربفرد، محاسبات دقیق و کاربردی قبل از ساخت، طراحی و خلاقیت هنرمندان و معماران ایرانی همواره زبانزد جهانیان بوده است. بناهای سنتی و اصیل ایرانی با عناصر معماری اصیل ایرانی ساخته و تزیین می شدند که هرکدام در نوع خود شگفت آور است. در این مطلب از شیدرخ تراول میخواهیم درباره یکی از عناصر معماری سنتی و اصیل ایران صحبت کنیم که استفاده از آن در فضاها بسیار چشم نواز و شگفت انگیز است. هنر مقرنس کاری که بیشتر در بناهایی چون مساجد و آرامگاه ها دیده می شود.
مقرنس چیست؟
مقرنس یا آهوپای یکی از عناصر تزئینی معماری ایرانی است. نوعی تزیین با فرورفتگی ها و برجستگی ها با نظم و قاعده که به لانه زنبور شباعت دارد. در واقع مقرنس نوعی تجسم سه‌بعدی و برجسته نقش‌های هندسی و گره‌چینی‌های معماری و هنر اسلامی است. از هنر مقرنس کاری بیشتر در آرامگاهها، مساجد، گنبدها و ایوان ها استفاده می شد.
پیشینه مقرنس کاری
آغاز به جود آمدن هنر مقرنس کاری را می توان از دوران باستان، در بناهای هخامنشی همچون کعبه زرتشت، آتشکده پاسارگاد، آرامگاه داریوش مشاهده کرد.
در دوران اسلامی تاریخچه مقرنس کاری به دوران سامانیان برمیگردد زمانی که از الگوهای هندسی منظم در پوشش فضاهای مدور استفاده می شد و بناهای پراکنده ای با تزئین مقرنس را می توان مشاهده کرد . در معماری سلجوقی این الگوها برای پوشش دهانه های طاق های دایره ای وار استفاده شده که تأثیر مهمی در توسعه مقرنس کاری داشته است این عنصر تزئینی در معماری باستان و نیز معماری سنتی و اسلامی ایران از جایگاه والایی برخوردار است؛ و در نوع خود نمایشی از هنر استادکاران فن به شمار می آید..
قدیمی ترین نمونه های تزیینات مقرنس کاری از قرن چهارم هجری به بعد در بناهایی با معماری ایرانی اسلامی به کار رفته اما از قرن پنجم هجری به اوج خود رسیده است.
در دوره تیموری هم هنوز از این سبک تزئینی استفاده می شد و گاها برای تزیین سطح زیرین مقرنس، از کاشی و موزاییک استفاده می شد. نمونه های مقرنس این دوران را می توان در بناهایی چون مسجد گوهرشاد و مسجد کبود مشاهده کرد.
در زمان سلسله صفوی در ایران، مقرنس‌ها همچنان برای طاق‌های ایوان‌های بزرگ استفاده و سلول‌ها اغلب با موزاییک کاشی پوشانده می‌شدند و جلوه‌ای براق‌کننده و بی‌نظیر ایجاد میکردند. مانند مسجد جامع اصفهان. طاق‌های مقرنس اغلب از فضای داخلی ساختمان‌های مذهبی حذف می‌شدند،به عنوان مثال در مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، سطوح صافی که با موزاییک کاشی رنگی درخشان پوشانده شده بودند، از بین رفتند.
مقرنس انواع و اشکال مختلف دارد که معمولا به تعداد طبقات، یا به اصطلاح مقرنس کاران « پاهای مقرنس » ، شناخته می شوند . به این ترتیب مقرنس به انواع دو پا ، سه پا . چهار پا یا بیشتر تقسیم می شود . هر چه تعداد پاها بیشتر شوند اجزا مقرنس ریزتر می گردند . مقرنس ها را می توان همچنین از لحاظ داشتن یا نداشتن اجزا « تخت » به دو دسته تقسیم کرد . مقرنس معمولا از سقف فاصله می گیرد و به صورت پوسته ثانویه ای زیر آن را می پوشاند . این پوسته پر شکنج ممكن است با مصالح مختلف از قبیل آجر ، گچ ، کاشی ، آینه ، یا ترکیبی از اینها روکش شود. مقرنس کاری همچنین قابلیت اجرا در زمینه های مختلف را دارد و مجموع این دو ، یعنی تنوع در مصالح و زمینه ، قابلیت این نوع کاربندی را برای خلق فضاهای گوناگون افزایش می دهد .
انواع مقرنس از نظر شکل ظاهری
مقرنس‌ها را می توان از لحاظ شکل به ۴ دسته تقسیم کرد:
مقرنس‌های جلو آمده
مقرنس‌های روی هم قرار گرفته
مقرنس‌های معلق
مقرنس‌های لانه زنبوری
عناصر تشکیل دهنده مقرنس
عناصر تشکیل دهنده مقرنس عبارتنداز:
تخت ها
ترنج
شمسه،
موش پا
طاس
شاپرک و…
سوالات و نظرات خود را درباره این مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
مطالب مرتبط و خواندنی امروز:
ساباط معجزه معماری اصیل ایرانی
