راهکارها و معایب گردشگری عشایر ایران
دبیر میز ملی گردشگری عشایر :اسماعیل خسروانی
برای توسعه گردشگری داخلی و بین المللی در عصر حاضر که سلیقه گردشگران تورهای تجربه محور هست بی شک گردشگری عشایر گزینه ای خاص می باشد و ایران با داشتن پتانسیل مجود می تواند سرآمد این گردشگری باشد ، سالها میز ملی گردشگری عشایر در این مورد که باید طرح توسعه جامع گردشگری عشایر مصوب شود در تلاش هست ، خسروانی دبیر میز ملی با حضور در نمایشکا ها و ارتباز با فعالان و مسولین مربوطه سعی در تثبیت این طرح می باشد ، میز ملی گردشگری که بدون پشتوانه مالی افتخار داشته در بحث |ژوهشی و معرفی گردشگری عشایر ایران پیشگام باشد .
ایران کشوری با پیشینه تمدنی و تاریخی و تاثیر گذار در بحث سیاست ،هنر ،اقتصاد ،فرهنگ و در زمان باستان شاهد تاثیر گذاری در بحث تمدن بوده که نمونه آن داریوش هخامنشی که با مطالعه میتوان در بخش تجارت و حکومت داری ،تاثیر ان را مشاهده کرد ، داریوش بزرگ با ایالت کردن دنیا آن زمان در تخت جمشید 23 ملل را گرد هم جمع کرد و با رسمی کردن خط میخی باستان باعث ارتباط ملل با هم شد.
، که امروزه در ایران شاهد آن هستیم اقوام و عشایر با داشتن آداب رسوم، لهجه و زبان متنوع با داشتن بعضی فرهنگ ها و رسوم با زبان پارسی با هم ارتباط داشته باشند ، این یک شگفتی در دنیا هست از نظر تنوع قومی و فرهنگی که باید بالید به ایرانی بودن خودمان و ایران با تنوعی چشمگیر از اقوام، سبک‌های زیستی و جوامع عشایری، دارای ظرفیت بی‌نظیری در عرصهٔ گردشگری است.
جوامع عشایری کشور، با پیشینه چند هزار ساله، سبک زندگی کوچ‌نشینی، صنایع‌دستی خاص، موسیقی و آداب و رسوم منحصر به فرد، می توانند بخشی از «گردشگری تجربی و فرهنگی» را شکل دهند. در این میان، میز ملی گردشگری عشایر با تمرکز بر توسعه و آموزش تورهای تخصصی طبیعی، عشایری، برآن است تا این ظرفیت را به‌گونه‌ای مسئولانه و پایدار در مسیر گردشگری داخلی و خارجی کشور فعال سازد.
با این وجود، گردشگری عشایر در ایران با چالش‌هایی جدی روبه‌روست که اگر راهکارهای مناسب برای آن طراحی و اجرا نشود، ممکن است منجر به تأثیرات منفی فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی گردد. در این مقاله، به بررسی معایب اصلی این نوع گردشگری می‌پردازیم و سپس راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهیم که می‌توانند به توسعهٔ پایدار این شاخه کمک نمایند.
یکی از نخستین موانع جدی گردشگری عشایری، نبود زیرساخت مناسب برای میزبانی گردشگران در مناطق عشایری است: دسترسی سخت، ضعف در امکانات بهداشتی، اقامتگاه‌ها، سرویس‌های رفاهی و راهنمایی مناسب. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در مناطق عشایری، تأمین تجهیزات و زیرساخت‌های گردشگری به‌عنوان چالشی بزرگ مطرح است.
این مسله اهمیت زیادی در جذب گردشگر داخلی و خارجی دارد ، که ما در کشورهای پیشرو در گردشگری عشایر و قومیمانند مغولستان ، فرانسه، اسپانیا ، عربستان ، ترکیه شاهد فراهم کردن زیر ساخت هستیم.
با این وضعیت، گردشگران ممکن است تجربه نامناسبی داشته باشند و بازخورد منفی منتشر کنند که این به نوبه خود می‌تواند کاهش تقاضا را به دنبال داشته باشد.
اصطلاحاً گردشگری عشایری در ایران هنوز به اندازهٔ لازم دیده نشده و برندسازی قدرتمندی ندارد. در حالی‌که این شاخه می‌تواند تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای گردشگران باشد، اما عدم تبلیغات مؤثر، نبود بسته‌های استاندارد، عدم آموزش ،نبود سیستم بازار یابی ضعف زبان‌های خارجی و عدم ارتباط مناسب با بازارهای بین‌المللی، از موانع آن است.
بسیاری از فرصت‌های سودهی گردشگری عشایری به نفع آژانس‌ها ولیدرهای عشایری که معمولا از خود عشایر هستند یا شهری و سرمایه‌گذاران شهری است و جوامع عشایری سهم کافی از منافع را نمی‌برند. این موضوع می‌تواند منجر به نارضایتی محلی، کاهش همکاری و حتی تخریب فرهنگ محلی شود.
به‌عنوان مثال، زمین‌های ییلاقی و قشلاقی که متعلق به عشایر است باید به عنوان دارایی‌های عام‌المنفعهٔ آنان در نظر گرفته شود تا بتوانند از مزایای گردشگری بهره ببرند.
وقتی گردشگری بدون رعایت اصول پایدار وارد مناطق عشایری می‌شود، ممکن است فرهنگ بومی به شکل تجاری و سطحی عرضه گردد و هویت محلی تحت‌تأثیر قرار گیرد. همچنین فشار بر مراتع، منابع آب و محیط زیست مناطق کوچ‌نشینی افزایش می‌یابد.
به این ترتیب، گردشگری می‌تواند به جای تقویت فرهنگ بومی، به تخریب آن منجر شود و هم‌زمان منابع طبیعی عشایر را نیز به خطر اندازد.میتوان با طرح توسعه گردشگری عشایر و آموزش نسبت به عدم تخریب محیط زیست اقدامات سازنده ای انجام داد.
تورهای عشایری معمولاً فصلی هستند (مثلاً تابستان یا دوره‌های کوچ) و این مسئله باعث ناپایداری درآمد برای عشایر و فعالان گردشگری محلی می‌شود. همچنین هزینهٔ حمل‌ونقل و تجهیزات برای تورهای عشایری می‌تواند بالا باشد، که این موضوع یکی از دلایل اقتصادی مقاومت در برابر رشد بیشتر این نوع گردشگری است.که میز ملی گردشگری عشایر که بارها دبیر آن خسروانی نسبت به پایداری
مطالعات نشان می‌دهند که یکی از مشکلات مهم، فقدان چارچوب قانونی روشن برای گردشگری عشایری، نبود تسهیل در صدور مجوزها، عدم هماهنگی میان نهادهای مختلف (مراتع، عشایر، میراث فرهنگی، گردشگری) و ضعف در حمایت‌های دولتی است.
این امر باعث می‌شود که توسعهٔ این شاخه از گردشگری با تأخیر، هزینه‌های بالا و مقاومت محلی مواجه شود.
سلامت هر تور گردشگری مستلزم آن است که راهنماها، میزبان‌ها و فعالان محلی آموزش دیده باشند. اما در شاخهٔ گردشگری عشایری، بسیاری از فعالان محلی فاقد مهارت راهنمایی، ارتباط با گردشگر، زبان خارجی، بازاریابی یا مدیریت تجربه گردشگر هستند. این مورد می‌تواند کیفیت خدمات را کاهش دهد.
اگرچه ایران دارای ظرفیت عظیم گردشگری عشایری است، ولی بسیاری از بازارهای بین‌المللی به‌خوبی جذب نشده‌اند. برای نمونه، گزارش‌ها نشان می‌دهند که کشورهای مانند مغولستان توانسته‌اند گردشگری عشایری را برندسازی کنند و مخاطب بین‌المللی جذب کنند، در حالی‌که ایران بهتر عمل نکرده است.
در ادامه، با توجه به معایب مطرح‌شده، راهکارهایی پیشنهاد می‌شوند که توسط میز ملی گردشگری عشایر و آژانس‌هایی مانند شیدرخ تراول می‌توانند به کار گرفته شوند.
– شرکت شیدرخ تراول می‌تواند با طراحی بسته‌های تور یک‌روزه، دو‌روزه یا چندروزه در مناطق عشایری، خدمات کامل (حمل‌ونقل، اقامت، راهنما، تجربه محلی، صنایع‌دستی) ارائه دهد.
– این بسته‌ها باید با محوریت «تجربه» تعریف شوند نه صرفاً بازدید؛ یعنی گردشگر بتواند بخشی از زندگی عشایری را تجربه کند (برپایی چادر، غذا خوردن با میزبان، شنیدن داستان…).
– قیمت‌گذاری باید اقتصادی باشد تا برای گردشگران داخلی نیز جذاب باشد و مشتاق به حضور در چنین سفرهایی شود.
– میز ملی گردشگری عشایر باید ساختار مشارکتی طراحی کند که عشایر در تصمیم‌گیری، اجرا و منافع مالی تورها سهم داشته باشند.
– شیدرخ تراول به‌عنوان مجری تور می‌تواند بخش عمده‌ای از سود تورها را به جوامع عشایری اختصاص دهد، به‌گونه‌ای که نه تنها میزبان باشند بلکه ذی‌نفع اصلی باشند.
– آموزش جامعه محلی در مدیریت گردشگری، برندسازی محلی، فروش صنایع‌دستی و ارائه خدمات میزبانی، به توانمندسازی آن‌ها می‌انجامد.
– احداث سرویس‌های بهداشتی سیار، فضای اقامت مناسب (چادرهای مخصوص گردشگران، کمپ‌های سازگار با طبیعت)، تأمین برق یا پیل خورشیدی، اینترنت محدود و سایر خدمات پایه در منطقه عشایری.
– تأمین دسترسی مناسب به مناطق عشایری (راه‌ها، مسیرهای نشانی، تابلو راهنما) و حمل‌ونقل ایمن.
– اقدامات محیط‌زیستی مانند سیستم دفع پسماند، استفاده از منابع پایدار، آموزش حفاظت از مراتع.
– برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای فعالان عشایر در زمینه‌هایی مانند راهنمای محلی، خوش‌آمدگویی، زبان خارجی پایه، تولید محتوا، بازاریابی دیجیتال، عکس و فیلم‌برداری از تور.
– طراحی گواهینامه محلی برای «راهنمای عشایری» تا کیفیت خدمات ارتقاء یابد و اعتماد گردشگر افزایش یابد.
– میز ملی گردشگری عشایر می‌تواند به عنوان مجری پیشرو، دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و قابل فهم برای عشایر برگزار کند.
– ایجاد برند محلی و ملی برای گردشگری عشایر، همراه با هویت بصری، لوگو، داستان برند و شعار مشخص.
– بهره‌گیری از تولید محتوا سئو-محور، ایجاد صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی (فارسی و انگلیسی) توسط میز ملی گردشگری عشایر تا در نتایج موتورهای جست‌وجو دیده شود.
– تولید محتوای چندزبانه (انگلیسی، روسی، اسپانیایی) برای جذب مخاطبان خارجی، و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری.
– همکاری با تأثیرگذاران اجتماعی (اینفلوئنسرها) برای تجربه سفر به عشایر، و انتشار تصاویر و ویدیوهای جذاب.
– تدوین «منشور اخلاقی گردشگری عشایری» که گردشگران را نسبت به احترام به فرهنگ عشایر و محیط زیست متعهد کند.
– محدود کردن تعداد گردشگران در هر منطقه به‌منظور حفظ شرایط زیستی و آرامش جامعه میزبان.
– آموزش، نظارت و اعمال مقررات برای جلوگیری از آسیب منابع طبیعی (چرا، دامداری، مراتع) در دوره‌ها و پس از حضور گردشگران.
– وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مرتبط باید چارچوب قانونی ویژه برای گردشگری عشایری تدوین کنند: تسهیل صدور مجوزها، اعطای امتیازات ویژه، حفاظت از مالکیت عشایر در مراتع، تعیین سهم از درآمد گردشگری برای آنان.
– برگزاری جلسات منظم میان «میز ملی گردشگری عشایر»، سازمان امور عشایر، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و شرکت‌های گردشگری مثل شیدرخ تراول برای هماهنگی و برنامه‌ریزی مشترک.
– تخصیص بودجه و مشوق‌های مالی (وام، کمک بلاعوض، اعتبارات) برای فعالان بومی عشایری.
– میز ملی گردشگری عشایر می‌تواند محصولاتی مانند «تور بانوان عشایر»، «تور معلولان در فضاي عشایری»، «تور سالمندان»، «تور کودکان عشایری»، «تور ماجراجویانه عشایری» و «تور ترکیبی طبیعت + صنایع‌دستی» طراحی کند. چنین تنوعی هم مخاطب داخلی را افزایش می‌دهد و هم می‌تواند بازار خارجی را هدف قرار دهد.
– ترکیب تجربه فرهنگی، طبیعت‌گردی، خوراک محلی، صنایع‌دستی و اقامت بوم‌گردی عشایری می‌تواند محصولی متمایز در بازار گردشگری ایران ایجاد کند.
– ایجاد شاخص‌های ارزیابی برای کیفیت تورهای عشایری (رضایت گردشگر، مشارکت جامعه محلی، تأثیر اقتصادی، تأثیر زیست‌محیطی) و گزارش‌گیری دوره‌ای.
– میز ملی گردشگری عشایر می‌تواند به‌عنوان نهاد مجری، گزارش‌های عملکرد تورها را منتشر کند و از بازخوردها برای بهبود استفاده نماید.
– برگزاری نشست‌های بررسی میدانی با حضور نمایندگان عشایر، فعالان تور و نهادهای دولتی برای بازبینی تجربه‌ها و به‌روزرسانی بسته‌های تور.
میز ملی گردشگری عشایر با تمرکز بر «تورهای طبیعت‌گردی تخصصی، خانوادگی، بانوان، معلولان، سالمندان و کودکان» و نیز «تورهای انفرادی با قیمت اقتصادی»، به عنوان یکی از پیشگامان این حوزه در ایران مطرح است.
اجرای تورهای بومی با مشارکت عشایر، طراحی بسته‌های اقتصادی، رعایت اصول گردشگری پایدار، و حضور فعال در شبکه‌های چندزبانه، همه از ویژگی‌های برجستهٔ عملکرد این شرکت هستند.
با اتخاذ راهکارهای بالا و همکاری نهادها، میز ملی گردشگری عشایر می‌تواند الگوی موفقی برای گردشگری عشایری در ایران باشد و نقش مؤثری در رونق اقتصادی مناطق عشایری، ارتقای کیفیت زندگی آنان و معرفی بین‌المللی سبک زندگی عشایری ایفا کند.
گردشگری عشایر ایران یکی از ظرفیت‌های بنیادین گردشگری کشور است؛ اما بدون رفع چالش‌هایی مانند ضعف زیرساخت‌ها، عدم مشارکت محلی، ضعف بازاریابی، فشار زیست‌محیطی و نارسایی قانونی، این ظرفیت به‌طور کامل محقق نخواهد شد. راهکارهایی که در این مطلب ارائه شد، می‌توانند مسیر تبدیل این ظرفیت به واقعیت را هموار کنند: طراحی بسته‌های استاندارد، مشارکت فعال عشایر، توسعه زیرساخت، آموزش محلی، برندینگ قدرتمند، پایداری فرهنگی و زیست‌محیطی، انسجام قانونی، تنوع محصول و ارزیابی مستمر. میز ملی گردشگری عشایر می‌تواند به‌عنوان مجری پیشرو، نقش کلیدی در این فرآیند ایفا نماید و با همکاری نهادهای ذی‌ربط، زمینه‌ساز توسعهٔ پایدار گردشگری عشایری در ایران گردد.
